"Een meetinstrument om financiële behoeftigheid vast te stellen ontbrak, dus ontwikkelden wij de referentiebudgetten"
Onderzoeker Bérénice Storms onder de loep
Bérénice Storms was erbij sinds het prille begin van het onderzoekscentrum CEBUD, dat staat voor Centrum voor Budgetadvies en Onderzoek. CEBUD doet onderzoek naar armoede, geld en gedrag en referentiebudgetten. In dat laatste thema beet Bérénice zich tien jaar geleden vast en ze liet het tot nu toe niet los, met resultaat! Wat zijn referentiebudgetten en waarom zijn ze broodnodig? Dat vertelt ze hier.
En toen was er CEBUD
"Tien jaar geleden kregen we de vraag van Welzijnszorg Kempen en een aantal Limburgse OCMW’s om een instrument te ontwikkelen om te beoordelen of financiële leefsituaties menswaardig zijn. Zo zijn de referentiebudgetten ontstaan. Die kregen heel veel weerklank en werden breed in de praktijk omgezet. Het succes was zo groot dat we er een centrum rond opgezet hebben: CEBUD. In oktober vieren we onze 10e verjaardag!"
Referentiebudgetten als thermometer
"OCMW’s moeten bij alle mensen die komen aankloppen voor hulp onderzoeken in welke mate ze behoeftig zijn en hoe ze hen kunnen helpen. Daarvoor hebben ze een meetinstrument nodig, zoals je bij de dokter een thermometer hebt en daarmee de diagnose “koorts” kan vaststellen. Zo’n wetenschappelijk instrument om te bepalen of je hulp nodig hebt, was er niet. Daarom moesten de OCMW’s vroeger cliënt per cliënt de situatie gaan bekijken, maar die methode was niet vol te houden.
Dus ontwikkelden ze zelf procedures. Jammer genoeg waren die gebaseerd op gelijkheid in plaats van op gelijkwaardigheid. Ze gebruikten hiervoor meestal een zelf gekozen inkomensgrens. Die werkwijze leidt niet alleen tot grote verschillen, maar is ook niet helemaal rechtvaardig, aangezien elk gezin andere behoeften heeft. In onze referentiebudgetten kan je wel elk aspect apart ingeven en zo op maat een noodzakelijk budget berekenen."
Referentiebudgetten?
"De referentiebudgetten geven aan welk budget een gezin minimaal nodig heeft om volwaardig aan de samenleving te kunnen deelnemen, wanneer:
- alle gezinsleden in een goede gezondheid zijn
- het gezin woont in een omgeving met goed openbaar vervoer
- het gezin een kwaliteitsvolle woning huurt aan een mediane huurkost in Vlaanderen.
Wat minimaal nodig is, is gebaseerd op de Theory of Human Need. Die theorie zegt dat er twee grote behoeften zijn om deel te kunnen nemen aan de maatschappij: gezondheid en autonomie. Bij gezondheid hoort: gezonde voeding, geschikte kleding, adequate huisvesting, gezondheidszorg en persoonlijke verzorging, rust en ontspanning. Bij autonomie hoort: een veilige kindertijd, betekenisvolle relaties, mobiliteit, veiligheid.
Voor elke aparte behoefte stellen we op basis van wetenschappelijk onderzoek korven van minimaal noodzakelijke goederen en diensten samen. Bijvoorbeeld wat heb je nodig voor een veilige kindertijd? Dat lijsten we op en we bepalen voor elk product de prijs. Wanneer je de kost van al die korven optelt, heb je de referentiebudgetten.”
REMI-tool to the rescue
"Die budgetten hebben we in een instrument gegoten en dat heet REMI (Referentiebudgetten voor een Menswaardig Inkomen). Met dat REMI-instrument kunnen maatschappelijk werkers op eenzelfde manier en gestoeld op eenzelfde wetenschappelijk kader een behoeftediagnose stellen voor hun cliënten.
In de tool worden alle inkomsten verzameld: uit arbeid, uit sociale zekerheid, uit kinderbijslag, studietoelagen… En dat vergelijken we met het referentiebudget, dat de tool berekent op maat van dat gezin. In het referentiebudget zal bijvoorbeeld niet de gemiddelde huurprijs in Vlaanderen worden opgenomen, maar de reële huur die de cliënt betaalt. Ook andere zaken kunnen in de tool op maat aangevinkt worden. Zijn er ziektekosten? Is er een auto nodig? We kunnen dus bij de berekening van het referentiebudget rekening houden met de leefomstandigheden van ieder gezin. Het saldo van inkomsten en uitgaven geeft dus weer in welke mate het gezinsinkomen een menswaardig leven toelaat.”
REMI in het regeerakkoord
"De tool is sinds kort opgenomen in het Vlaams en federaal regeerakkoord. Hij wordt daar aanbevolen aan alle OCMW’s in ons land. Toen hebben we gejuicht. Eindelijk! We kunnen nu echt de problemen blootleggen. We veranderen de manier waarop we naar armoede kijken en we laten zien waar beleid kan ingrijpen en wat hun impact is.
Op die bijdrage aan de armoedebestrijding ben ik best trots. Toch ben ik vooral echt fier op onze onderzoeksgroep, dat is zo’n gedreven team. Ze hebben ook hetzelfde sociale rechtvaardigheidsgevoel, nemen veel initiatief, zoeken waar we nog kunnen verbeteren. CEBUD is het resultaat van teamwerk. Ik denk wel dat ik een steentje heb verlegd, maar er zullen er nog veel worden verlegd door de CEBUD-collega’s."
Bérénice Storms
Coverfoto by Dziana Hasanbekava from Pexels