“Geen rekenmachine, maar een sterk begeleidingsinstrument”
Belgische referentiebudgetten zetten recht op menswaardig leven centraal
22 september 2025 – GEEL: Expertisecentrum Budget en Financieel Welzijn van Thomas More stelt vernieuwde referentiebudgetten. Nu de referentiebudgetten een derde update kregen, zijn ze klaar voor de toekomst. Met het gloednieuwe boek ‘Wat heeft een gezin minimaal nodig in België?’, gepubliceerd in het Nederlands én het Frans, hebben hulpverleners, diensthoofden en beleidsmakers een leidraad in handen om het recht op een menswaardig leven te garanderen via doelgericht sociaal beleid. Dankzij de referentiebudgetten kunnen OCMW-maatschappelijk werkers een objectief en wetenschappelijk onderbouwd behoefte-onderzoek uitvoeren op maat van iedere cliëntsituatie. Dit toont welke ondersteuning nodig is om het recht op een menswaardig te kunnen realiseren. “Referentiebudgetten dragen op die manier bij tot kwaliteitsvolle en meer gelijkwaardige hulpverlening”, zeggen Bérénice Storms en Tim Goedemé van het Expertisecentrum Budget en Financieel Welzijn van Thomas More.
In België gebruiken vandaag 189 OCMW’s de applicatie REMI om te beoordelen of hulpzoekende gezinnen voldoende middelen hebben om menswaardig te kunnen leven en, indien nodig, recht hebben op financiële steun. REMI is een softwarepakket dat gebouwd is op het wetenschappelijk onderzoek naar de referentiebudgetten. Deze referentiebudgetten bestaan uit geprijsde korven van noodzakelijke goederen en diensten die mensen minimaal nodig hebben om volwaardig deel te nemen aan de samenleving. Ze zijn wetenschappelijk onderbouwd, maatschappelijk aanvaardbaar en praktisch bruikbaar. Ze vormen een ondergrens, een duidelijk referentiekader dat houvast biedt voor sociale beoordeling, beleidsvorming en ondersteuning op maat. De erin opgenomen producten en diensten zijn illustratief voor de behoeftes die voor eenieder van ons vervuld moeten zijn volwaardig te kunnen deelnemen aan de maatschappij.
“Door te werken met deze applicatie, krijgen OCMW-medewerkers een zicht op wat mensen nodig hebben en of ze aan bepaalde behoeftes te veel of juist te weinig uitgeven. Toch is het absoluut geen rekenmachine of een moreel kompas. Mensen in begeleiding maken zélf de keuze hoe ze hun middelen uitgeven, en dat is net de kracht van de referentiebudgetten. Want ze helpen ook om eigen keuzes te maken. Bij bijvoorbeeld structureel hoge telecomrekeningen kan de hulpverlener samen met de cliënt kijken naar een ander abonnement. En omgekeerd, als ontspanning nauwelijks aan bod komt in het budget, kan de hulpverlener met de cliënt nagaan hoe daar toch ruimte voor kan worden gemaakt. Door op deze manier naar begeleiding te kijken, versterk je mensen en geef je hen autonomie. Als ze liever een abonnement op Netflix nemen dan lid te zijn van een vereniging, is dat prima. Ze kunnen hun uitgaven zelf plannen volgens hun eigen waardenkader en behoeften.”
De wetenschappelijke informatie in het boek helpt OCMW’s om hulpverlening te ontwikkelen. “Het boek biedt maatschappelijke werkers een leidraad zodat persoonlijke willekeur – die mama doet zo haar best, ik gun het haar – vermeden wordt. Het doel is om op basis van de berekening het gesprek met cliënten aan te gaan.” Naast het boek biedt het Expertisecentrum Budget en Financieel Welzijn een helpdesk aan waar maatschappelijk werkers vragen kunnen stellen over de referentiebudgetten of over visie. In een lerend netwerk zoeken OCMW’s samen naar werkbare (bovenlokale) afspraken.
“Maar staar je niet blind, de referentiebudgetten puilen niet uit met overbodige uitgaven. Deelnemen aan de maatschappij betekent niet dat cliënten het budget krijgen voor uitgaven die voor heel wat middenklassengezinnen vanzelfsprekend zijn. Een huisdier bijvoorbeeld, merkkleding, een verjaardagsfeestje buitenshuis of de deelname aan de skireis op school zit er niet in. Ook sparen voor je pensioen of een spaarpotje aanleggen voor de uitzet van je kinderen is niet verrekend in het referentiebudget.”
Door te werken met de referentiebudgetten garandeer je als OCMW dat je een wetenschappelijk onderbouwde visie ontwikkelt op hulpverlening. “Het is niet meer een kwestie van ‘geld uitdelen’. Je kan aan de buitenwereld perfect aantonen dat alle burgers gelijkwaardig behandeld worden.”
"Deelnemen aan de maatschappij betekent niet dat cliënten het budget krijgen voor uitgaven die voor heel wat middenklassengezinnen vanzelfsprekend zijn. Een huisdier bijvoorbeeld, merkkleding, een verjaardagsfeestje buitenshuis of de deelname aan de skireis op school zit er niet in.” – Tim Goedemé, Expertisecentrum Budget en Financieel Welzijn
Elk half jaar actualiseert het expertisecentrum de cijfers in de webapplicatie, en om de vijf jaar werkt het een volledig inhoudelijke update uit. “Zo zijn OCMW’s gegarandeerd van de actuele cijfers die rekening houden met een veranderende maatschappelijke context. Er staan jaren van onderzoek tegenover om een gedegen wetenschappelijke onderbouwing te garanderen. We werken intussen aan nieuw onderzoek om de volgende update over vijf jaar te onderbouwen. In het boek spreken we over verschillende onderzoeksdromen waarin we betere inzichten willen krijgen, zoals diversiteit, gender en duurzaamheid.”
De webapplicatie is een én-én-verhaal. Het biedt ondersteuning aan hulpverleners om hun werk te objectiveren, en het geeft ook rust aan de cliënten, die verzekerd zijn van hulpverlening op maat. Het is geen wondermiddel om de werkdruk weg te werken, want het vraagt vaak een intensievere begeleiding. Maar die zien de OCMW’s die met de referentiebugdetten werken als een investering die op lange termijn vruchten afwerpt en net bijdraagt tot structurele armoedebestrijding. En zo komen we weer een stapje dichter bij dat menswaardig inkomen voor iedereen.”
